Achtergrond
Nature-based solutions: welke zijn er?
Wageningse onderzoekers beschrijven hoe Nederland duurzaam ingericht kan worden met behulp van nature-based solutions. Nature-based solutions zijn maatregelen die gebruik maken van natuurlijke processen om maatschappelijke kwesties op te lossen en die tegelijkertijd natuurwaarden versterken. Welke natuurlijke oplossingen zijn er dan? Ze hebben oplossingen geclusterd in tien categorieën, zoals natuurlijke kustverdediging en dynamisch natuurbeheer.
Het bekendste project dat een nature-based solution toepaste is waarschijnlijk Ruimte voor de Rivier. Deze ingreep zorgde na 2007 voor een grotere opvang- en afvoercapaciteit van Nederlandse rivieren door ze meer ruimte te bieden. Tegelijkertijd versterkte het project de natuur- en recreatieontwikkeling in de uiterwaarden.
Zo zijn er meer maatregelen die al langere tijd natuurlijke processen benutten bij het vergroten van onze veiligheid, leefbaarheid of de biodiversiteit. In 1997 was de georkestreerde duindoorbaak bij Schoorl, om het zeewater binnen te laten, wereldnieuws. Dit project, De Kerf, werd een voorbeeld van dynamisch natuurbeheer. Door het binnendringen van het zoute water kregen zeldzame planten als orchideeën en parnassia een kans.
Dit type nature-based solution, waarin zilte natuur en zandsuppletie zich via natuurlijke processen ontwikkelen, gebeurt nu op meerdere plekken langs de Nederlandse kust. In 2015 werden de Hondsbossche Duinen aangelegd door 30 miljoen kubieke meter zand op te spuiten voor de gelijknamige zeewering. Doel hier is kustverdediging in combinatie met natuurontwikkeling en recreatie.
Nature-based Future Challenge
In de the Nature-based Future Challenge krijgen meer dan 700 studenten van 147 universiteiten op zes continenten de kans om het potentieel van denken in natuurlijke oplossingen te verkennen. Verdeeld in interdisciplinaire teams ontwikkelen ze hun nature-based visie voor Bangladesh en zijn Bengaalse delta. De challenge wordt georganiseerd door Wageningen University & Research in samenwerking met de Foundation for Food & Agriculture Research, University Fund Wageningen, en een netwerk van meer dan 20 andere organisaties met expertise op het gebied van water, klimaat, en nature-based solutions.
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Voor welke doeleinden kunnen we nature-based solutions toepassen?
Daan Verstand, onderzoeker Klimaatadaptatie in landelijk gebied van WUR, identificeerde met collega’s 10 categorieën en werkte deze uit in een catalogus. Van al deze categorieën zijn al projecten gerealiseerd, maar er zijn ook veel in ontwikkeling.
1: Dynamisch natuurbeheer
Beheers- en inrichtingsmaatregelen waarbij natuurlijke processen het natuurherstel stimuleren en versterken. Een oud voorbeeld is de hierboven genoemde duindoorbraak bij Schoorl. Een ander bekend voorbeeld is de introductie van grote grazers in natuurgebieden om de natuurlijke dynamiek en variatie te vergroten. Een nieuw voorbeeld is dat Waterleidingbedrijf Noord-Holland (PWN) 16 hectare dennenbos in de duinen bij Bergen kapt om de duinen weer aan het stuiven te krijgen. Volgens PWN gaat het niet goed met de duinnatuur rond Bergen en heeft die behoefte aan meer zand en zout vanaf de kust.
Lees meer over dynamisch natuurbeheer
2: Biobased bouwen
Gebruikmaken van natuurlijke, lokale en hernieuwbare materialen in de bouw. Voorbeeld is het gebruik van lisdodde in isolatiemateriaal. De lisdodde kan goed groeien in veenweidegebied met hogere waterstanden. Woningcorporatie Qua Wonen in het Groene Hart heeft al isolatieplaten van lisdodde, afkomstig uit veenweidegebied, toegepast in een appartementencomplex in Schoonhoven. Verdere ontwikkeling is mogelijk, bijvoorbeeld met olifantsgras dat kan worden verwerkt in dakplaten en isolatiemateriaal. Verder kunnen we meer houten huizen bouwen en kunnen de vezels van hennep en vlas een rol spelen in de bouw.
Lees meer over biobased bouwen:
3: Natuurlijke voedselproductie
Hier gaat het met name om voedselproductie die natuurlijke processen benut voor het verbeteren van bodem en biodiversiteit. Een voorbeeld zijn voedselbossen, bossen met bomen en struiken die vruchten, noten, eetbare wortels en scheuten produceren, insecten en vogels aantrekken en de bodem voeden. Er is inmiddels ruim 100 hectare voedselbos aangeplant in Nederland. Een andere optie is strokenteelt en mengteelt die onder meer wordt onderzocht door WUR op de Boerderij van de Toekomst.
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Lees meer over Natuurlijke voedselproductie:
4: Herstellen van riviermondingen
Het (her)inrichten van riviermondingen, zodat er meer ruimte is voor getijdendynamiek, zoet-zoutwaterovergangen en sedimentatieprocessen. Voorbeeld is het openzetten van de Haringvlietsluizen, zodat zeevissen als zalm, forel en steur de kans krijgen om de achterliggende rivieren op te trekken en daar te paaien. Dat was sinds 1971, toen de Haringvlietsluizen werden aangelegd als onderdeel van de Deltawerken, niet meer mogelijk. Ander voorbeeld is het project Zandsuppletie Oesterdam. Door de aanleg van de stormvloedkering heeft de Oosterschelde ‘zandhonger’: er erodeert meer zand dan er bijkomt via sedimentatie. Daardoor vallen de platen en slikken in de Oosterschelde minder vaak droog, waardoor vogels minder voedsel kunnen vinden. Zandsuppletie en aanleg van kunstmatige oesterriffen compenseert deze ‘zandhonger’.
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Lees meer over Herstellen van riviermondingen
5: Groenblauwe dooradering
Herstel en aanleg van groenblauwe landschapselementen als houtwallen en beken, die zorgen voor een mooier landschap, natuurlijke plaagbestrijding, gewasbestuiving, verbetering van waterkwaliteit en waterberging. Voorbeeld is de groenblauwe herinrichting van het Molenwaterpark in Middelburg, met een wadisysteem dat het regenwater van omliggende bebouwing en straten buffert in combinatie met vergroting van de biodiversiteit. Ander voorbeeld is het Aanvalsplan Landschap, voor realisatie van 10% groenblauwe dooradering in Nederland, ten behoeve van het Klimaatakkoord en biodiversiteitsherstel.
6: Natuurlijke kustverdediging
De ontwikkeling van flexibele en adaptieve kustverdediging door benutting en stimulering van natuurlijke processen, zoals erosie, sedimentatie en duinbegroeiing. Voorbeeld is de eerder genoemde aanleg van de Hondsbossche Duinen. Ander project: in het Waddengebied zijn door inpoldering te weinig mogelijkheden voor het neerslaan van sediment en slib; door buitenpolders door te steken, kan het slib wel neerslaan, waardoor er meer koolstof wordt vastgelegd en de bodem in de kustzone wordt verhoogd.
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Lees meer over Natuurlijke kustverdediging:
7: Herinrichten van beken en rivieren
Ingrepen die de afvoer van water vertragen en de infiltratiecapaciteit van waterlopen vergroten, om zo waterveiligheid, beschikbaarheid van water en natuurherstel te combineren. Een geslaagd voorbeeld is Ruimte voor de Rivier. Ander voorbeeld is het herstel van de Leuvenumse Beek op de Veluwe. Door zandsuppletie overstroomt deze beek weer vaker, waardoor het omringende bos wordt bevloeid. Als gevolg neemt de verdroging en zuurgraad van de bodem af en neemt de biodiversiteit toe. Recent voorbeeld is het Grensmaas Project, dat grindwinning inzet voor natuurontwikkeling en bescherming tegen hoogwater.
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Herinrichten van beken en rivieren:
8: Vernatten
Meer natuurlijke waterpeilen hanteren om bodemdaling en CO2-emissies te verminderen (in het veenweidegebied), beter bestand te zijn tegen droogte (vooral op zandgrond) en tegendruk te bieden tegen verzilting (in kustzones). Voorbeeld is het Innovatieprogramma Veen, dat experimenteert met natte teelten en natte veehouderij bij hoge grondwaterstanden in Noord-Holland. De visie ‘Friesland Klimaatbestendig 2050’ is meer toekomstmuziek; dat kijkt hoe de provincie, gelet op zeespiegelstijging, bodemdaling, overstromingen en verzilting, moet komen tot een ruimtelijke inrichting van de provincie aan de hand van het natuurlijke waterpeil.
9: Natuurlijke waterzuivering
Het verbeteren van de waterkwaliteit via natuurlijke processen, gebruikmakend van flora, fauna en ondergrond. Bekend voorbeeld: sinds jaar en dag zijn de Nederlandse duinen een zuiveringsfilter voor ons drinkwater. Een kleinschaliger voorbeeld: Waternet Amsterdam legde een helofytenfilter aan in de Erasmusgracht om organische afvalstoffen als stikstof en fosfaat uit het water te filteren. Op grotere schaal wordt gekeken naar een ‘zuiverend landschap’ in het IJsselmeer.
Lees meer over Natuurlijke waterzuivering
10: Zoetwaterberging
Water vasthouden door het herstellen van de sponswerking van het landschap en water bergen voor droge perioden. Voorbeeld: Waterschap Limburg heeft een stimuleringsregeling voor boeren om meer water vast te houden op hun percelen, om de wateroverlast ten gevolge van klimaatverandering aan te pakken. Door meer water op de akkers vast te houden, stroomt er minder water vanuit de heuvels naar de rivier. Ander voorbeeld: waterschap Amstel Gooi en Vecht wil polder De Ronde Hoep inrichten als noodoverloopgebied bij extreme weersomstandigheden.
Lees meer over Zoetwaterberging:
Hoe kunnen we nature-based solutions toepassen?
Eerst moeten we het doel vaststellen, zegt onderzoeker Marlies van Ree. ‘In welke mate moet de oplossing bijdragen aan klimaatopgaven, het versterken van de biodiversiteit, versterking van het natuurlijke bodem- en watersysteem of aan andere vraagstukken? Dat bepaalt mede welke gebiedspartijen en experts bij de oplossing betrokken moeten worden. Aan de hand daarvan gaan we samen met betrokken partijen aan de slag om de kennis en inzichten door te vertalen naar een toekomstplan met nature-based solutions, een ontwerp of mogelijke ontwikkelpaden.’
De Wageningse onderzoekers brengen eind dit jaar een catalogus uit, waarin de 10 categorieën van nature-based solutions verder worden uitgewerkt en toegelicht met voorbeelden, de maatschappelijke bijdrages die ze kunnen leveren en aandachtspunten bij de implementatie.
Omdat nature-based solutions zo breed zijn, is een verdere verdieping nodig wat ze kunnen bijdragen en wat ze kosten. Dat wordt nu onderzocht in het Groeifonds NL2120 project.