Nieuws
Kunnen tropische bomen in de bergen zich aanpassen aan hogere temperaturen?
Veel plantensoorten, waaronder waarschijnlijk een derde van alle bomen, worden met uitsterven bedreigd. Een van de toenemende bedreigingen is de snelle klimaatverandering, waarbij soorten zich niet op tijd kunnen verplaatsen naar plekken waar ze kunnen overleven. Dit is zeer acuut voor plantensoorten die op (of nabij) koudere bergtoppen leven, en zich niet nóg hoger kunnen vestigen als de temperatuur stijgt. Een onderzoeksteam heeft een studie gedaan naar de gevolgen van klimaatverandering voor de verspreiding van zulke soorten. Ze ontdekten dat open plekken in het bos een sleutelrol kunnen spelen.
Hoewel er in het verleden veel onderzoek is gedaan naar de verspreiding van soorten, is er nog veel onbekend over de mechanismen die bepalen waar verschillende boomsoorten wel en niet kunnen voorkomen. Zo werd bijvoorbeeld lang aangenomen dat in de bergen temperatuur de belangrijkste bepalende factor is. Concurrentie tussen soorten kan echter ook een belangrijke rol spelen: soms komen soorten door concurrentie niet voor op plekken waar ze wel zouden kunnen groeien. Dit kan tot gevolg hebben dat een waargenomen verspreiding geen indicator is voor alle omstandigheden die een soort, althans in sommige gevallen, kan verdragen. Het onderkennen van deze nuances is van groot belang bij het voorspellen en beheren van de gevolgen van klimaatverandering. Want veel soorten kunnen wellicht ook onder warmere omstandigheden voorkomen, mits er niet teveel concurrentie is.
Experiment met zaailingen
Om hier beter inzicht in te krijgen, hebben onderzoekers van Wageningen University & Research en Norwegian University of Life Sciences, in samenwerking met het Centro Agronómico Tropical de Investigación y Enseñanza, een experiment opgezet met het verplaatsen van zaailingen, verspreid over het Talamanca-gebergte in Costa Rica. Dit gebergte biedt perfecte omstandigheden voor onderzoek naar de mechanismen die bepalend zijn bij de verspreiding van bomen. De onderzoekers verplaatsen zaailingen van verschillende soorten zowel naar hogere locaties (naar koudere temperaturen) als naar lagere locaties (naar warmere temperaturen) in vergelijking tot de hoogten waarop ze normaal worden waargenomen. Dit gebeurde zowel op plekken met veel licht, als op plekken in het bos met veel schaduw.
Miguel Muñoz Mazón, die de studie als onderdeel van zijn doctoraat ontwikkelde: "Bij het kijken naar de groei en overleving van soorten, hebben we de rol van temperatuur gescheiden van de rol van concurrentie om licht. In het kort laten onze resultaten zien dat sommige tropische boomsoorten die van nature alleen hoog in de koelere bergen voorkomen, ook veel lager op warmere plekken kunnen overleven, als ze maar voldoende licht krijgen."
Makkelijker aanpassing aan warmte op open plekken
De bevindingen van het team zijn onlangs gepubliceerd in het tijdschrift Oikos. Na anderhalf jaar ontdekte het onderzoeksteam dat sommige soorten op veel lagere (warmere) locaties overleefden als ze werden verplant naar open plekken in het bos met veel licht. Muñoz Mazón: "Het was opmerkelijk om te zien dat soorten als de inheemse struik Hypericum irazuense, die normaal hoog voorkomen, ook konden gedijen bij temperaturen van 10˚C warmer. Onze bevindingen geven hoop dat sommige gevolgen van klimaatverandering enigszins verzacht kunnen worden met passend beheer – althans voor sommige soorten."
Of soorten in een warmere toekomst overleven, kan afhangen van de mate waarin zij een veranderend klimaat zullen verdragen, en de veranderingen in hun ecologische gemeenschap die daar het gevolg van zijn. Dit geldt vooral in habitats waar verspreiding beperkt mogelijk is, zoals op bergtoppen. Deze locaties vormen vaak "eilanden" omgeven door een zee aan bos. Muñoz Mazón: "We verwachten dat sommige van deze soorten zich door klimaatverandering naar hogere plekken zullen verplaatsen, mogelijk met negatieve gevolgen voor de soorten die daar al leven."
Minimaliseren van concurrentie om licht
De studie stelt dat het creëren van openingen in het bos, die voor jonge planten geschikt zijn om zich te vestigen en te groeien, cruciaal kan zijn. Zowel voor het voortbestaan van veel boomsoorten, als om verlies aan soorten te beperken. Door voor de aanwezigheid van zulke open locaties te zorgen – via natuurlijke of beheerde processen – kan minimaal een aantal soorten in hun huidige verspreidingsgebied blijven bestaan.
"We waren enthousiast over dit proof of concept. De volgende stap is om te onderzoeken welke opties voor beheer op welke soorten kunnen worden toegepast, en wat dat oplevert," aldus Douglas Sheil, hoogleraar bij Wageningen University, die aan de wieg van dit project heeft gestaan.