Dijkviltbraam

Hoe herken ik de dijkviltbraam?

Dijkviltbraam (Rubus armeniacus) is een meerjarige, houtige struik. De soort kan tot circa 3 m hoge struwelen vormen, als er voldoende ruimte is. Daarnaast vormt dijkviltbraam een uitgebreid, zijwaarts uitbreidend wortelstokstelsel dat wortelkronen ofwel burls vormt. Elk jaar ontspringen nieuwe loten vanuit deze wortelkronen die twee jaar leven. De gegroefde stengels worden tot 25 mm dik. Jonge stengels beginnen glanzend groen van kleur, maar verkleuren in de zon uiteindelijk rood. Op de stengels staan 6 tot 11 mm lange, licht gebogen stekels. Net als de stengels verkleuren ook de stekels wijnrood. Per 5 cm stengels staan er 5 tot 10 stekels.

De gezaagde, vijftallige bladeren zijn gras- of donkergroen van kleur. Aan de bovenkant zijn de bladeren kaal tot licht behaard, de onderkant is (grijs)wit viltig. Vaak staan de bladeren een beetje bol. Het topblaadje heeft een brede, vaak hartvormige voet en een (omgekeerd) eironde tot elliptische vorm. Bovenaan versmalt het topblad tot een 5 tot 12 mm lange topspits. De piramidaal vertakte bloeiwijze is stomp van boven. Op de hoofdas staan 5 tot 10 licht gebogen, rode stekels van 7 à 8 mm lang. De bloemen zijn 15 tot 20 mm groot en wit tot roze van kleur. In eind juni en juli vindt de hoofdbloei plaats, maar nabloei kan voorkomen tot in november.

Bij identificatie van dijkviltbraam kan heel gemakkelijk verwarring optreden met andere, inheemse, niet woekerende bramensoorten, bijvoorbeeld met een van de andere soorten viltbraam. Hieronder bevinden zich ook zeldzame soorten. Gedetailleerde beschrijvingen van in Nederland voorkomende bramensoorten zijn hier te vinden. Identificatie van bramen is voor een belangrijk deel specialistenwerk.

Klik op de afbeeldingen om ze te vergroten.

Herkomst – Waar komt de dijkviltbraam vandaan?

Het is niet geheel duidelijk waar de herkomst van dijkviltbraam ligt. In de literatuur wordt er vaak vanuit gegaan dat de soort uit de Kaukasusregio komt, maar recentelijk is hier twijfel over ontstaan.

Rond 1860 is dijkviltbraam ingevoerd in Europa voor de kleinfruitteelt. De soort wordt nog steeds als fruitgewas aangeboden in tuincentra, onder ander onder de cultivarnamen ‘Theodoor Reimers’, ‘Himalaya’ en ‘Black Diamond’. In de Nederlandse commerciële bramenteelt speelt dijkviltbraam slechte een kleine rol. Ook werd én wordt de soort in volkstuinen geteeld. Deze volkstuinen liggen soms één of meerdere jaren braak, als gevolg van veranderingen in gebruikers. Dit biedt dijkviltbraam de kans om te verwilderen en zich vervolgens verder te verspreiden, ook buiten volkstuinen.

Verspreiding – Waar komt de dijkviltbraam voor?

In West- en Midden-Europa is de soort op grote schaal verwilderd. Ook in Nederland is dijkviltbraam wijdverspreid en is hij inmiddels een van de algemeenste bramensoorten. De soort breidt zich in de afgelopen jaren sterk uit, ook op de hogere zandgronden. Deze ‘versnelde’ verspreiding kan (gedeeltelijk) het gevolg zijn van betere herkenning van de soort na het verschijnen van de publicatie Naamlijst en verspreidingsgegevens van de Nederlandse bramen (Rubus L. subgenus Rubus).

De plant is op veel verschillende standplaatsen te vinden. In kleigebieden komt de dijkviltbraam voor op dijken, in uiterwaarden van de grote rivieren, in rivierbegeleidende bossen, polderbossen en op (extensief) begraasde graslanden, bijvoorbeeld in afgesloten zeearmen. Daarnaast wordt de soort veel aangetroffen langs spoor- en snelwegen, in (verlaten) volkstuinen en op industrieterreinen. Ook duikt de dijkviltbraam steeds vaker op in parken, gemeenteplantsoenen en in heggen en houtwallen in het agrarisch landschap. In andere delen van de wereld komt de soort ook veel voor in moerasgebieden.

De soort stelt weinig eisen aan de bodem, al geeft het de voorkeur aan vochthoudende, goed gedraineerde, voedselrijke standplaatsen. Dijkviltbraam heeft een voorkeur voor zwak-zure tot neutrale standplaatsen (pH 5 – 6,5), maar groeit ook op meer basische plekken. In tegenstelling tot andere bramensoorten is dijkviltbraam tolerant voor periodieke overstroming, zowel door zoet als door brak water. Bovendien is de soort goed aangepast aan het koloniseren van recentelijk verbrandde locaties. Dijkviltbraam is wel weinig schaduwtolerant.

Risico’s - Wat zijn de problemen?

Dijkviltbraam is een snelle groeier die zich onder veel omstandigheden kan uitbreiden dankzij het efficiënte gebruik van water en nutriënten. Dit maakt de soort bijzonder concurrentiekrachtig. De dijkviltbraam vormt ondoordringbare bramenkoepels en concurreert andere (inheemse) planten weg waardoor zeer soortenarme gebieden ontstaan. Kwetsbare en zeldzame plantensoorten kunnen zo zelfs verdwijnen. De vestiging van andere planten en bomen, vooral van lichtbehoevende soorten, is vrijwel onmogelijk onder de dichte bramenkoepels. Dit kan successie langdurig verhinderen. In het westen van de VS is ook hybridisatie van de dijkviltbraam met inheemse bramensoorten waargenomen. Dit is in Nederland niet uitgesloten, maar hier is (nog) geen onderzoek naar gedaan.

Door de monotone structuur van de bramenkoepels zijn gebieden die gedomineerd worden door dijkviltbraam ook minder aantrekkelijk voor vogels. In deze gebieden komen daarom ook minder broedvogelsoorten voor dan in gebieden die niet gedomineerd worden door dijkviltbraam. Met zijn opvallende bloei trekt de soort veel bestuivers aan, vaak meer dan inheemse plantensoorten. Uit onderzoek blijkt dit geen negatief effect te hebben op de bestuiving van andere soorten die in de buurt groeien. In sommige gevallen hadden de aantrekkelijke bloemen van dijkviltbraam zelfs een positief effect op het aantal bestuivers. Naast de ecologische schade kan de dijkviltbraam ook praktische problemen opleveren. Zo kunnen de uitgebreide bramenkoepels toegangswegen en vee- en wandelpaden dichtgroeien, waardoor de toegankelijkheid van gebieden afneemt.

Leadfoto: Shutterstock

Gepubliceerd 21 februari 2024