Waterwaaier in stadsvijver Hoogeveen (Foto: Willem Braam)

Waterwaaier (Cabomba)

De uit de gematigde en subtropische delen van Amerika afkomstige Waterwaaier is een in de bodem wortelende, ondergedoken waterplant. De plant groeit in zoet stilstaand of langzaam stromend water en vormt onder water zeer dichte plantmassa’s waardoor waterlopen volledig kunnen dichtgroeien. Andere planten- en diersoorten worden verdrongen en het water wordt ongeschikt voor recreatie. Waterwaaier is moeilijk te bestrijden, kleine stukjes kunnen gemakkelijk wegdrijven waaruit weer nieuwe planten kunnen groeien.

Hoe herken ik Waterwaaier? 

Waterwaaier (Cabomba caroliniana) is een in de bodem wortelende, ondergedoken waterplant. De vegetatieve delen bevinden zich onder water, alleen de generatieve delen, de bloemen en enkele kleine drijfblaadjes steken boven het wateroppervlak uit. De tegenoverstaande bladeren zijn gesteeld en meervoudig gaffelvormig gedeeld met smalle lijnvormige bladslippen. De opvallende bloemen zijn wit tot geel van kleur. De plant wortelt in de bodem en de onvertakte stengels kunnen vele meters lang worden en tot aan het wateroppervlak zweven. Deze voornamelijk onder water groeiende soort is in staat nutriënten uit het water op te nemen. Ook via de wortels in de bodem worden nutriënten opgenomen. In het voorjaar groeien er enkelvoudige stengels uit stengelfragmenten die liggend op de bodem hebben overwinterd. 

Cabombasoorten lijken op elkaar, kijk hier voor de look-a-likes. 

Klik op de foto's om deze te vergroten.

Herkomst – Waar komt Waterwaaier vandaan? 

Waterwaaier is oorspronkelijk afkomstig uit de gematigde en subtropische delen van Zuid-Amerika en delen van Noord-Amerika. De plant groeit in zoet stilstaand of langzaam stromend water, zoals vijvers, kanalen, vaarten, sloten en beken. In helder water kan waterwaaier tot circa 10 meter diepte nog wortelen in de bodem. Waterwaaier heeft een voorkeur voor voedselrijk water. 

Risico’s – Wat zijn de problemen?

Waterwaaier is een veel verhandelde aquariumplant en door dumpingen in het oppervlaktewater terecht gekomen. In Nederland is de plant in 1986 voor het eerst in oppervlaktewater gesignaleerd. De soort kan onder water zeer dichte plantmassa’s vormen waardoor  waterlopen volledig dichtgroeien. Andere planten- en diersoorten worden verdrongen en de wateren worden ook ongeschikt voor recreatie (zwemmen, hengelsport en pleziervaart). Het afsterven van grote hoeveelheden plantenmateriaal veroorzaakt aan het einde van het groeiseizoen bovendien een zuurstoftekort in het water en een onaangename geur. Waterwaaier kan zich zeer snel verspreiden door fragmentatie, bijvoorbeeld bij maaien of door de schoepen van buitenboordmotoren. De fragmenten drijven gemakkelijk weg en kunnen in het water zes tot acht weken overleven. Zodra een stukje een paar bladeren heeft, kan zich hieruit weer een nieuwe plant ontwikkelen. 

Een toename van waterwaaier kan leiden tot een toename van zoetwaterslakken die besmet kunnen zijn met larfjes van een platworm (trichobilharzia ocelata). Deze platworm is een parasiet die leeft in watervogels. De larfjes die uit de slak in het water terechtkomen gaan op zoek naar een nieuwe gastheer en komen daarbij soms in contact met de huid van zwemmers. De larfjes gaan ze meteen dood als ze net in de huid van een mens zitten, maar veroorzaken wel huidirritatie. Het zogenaamde zwemmerseczeem.

Waterwaaier_verspreidingskaart

Preventie - Hoe voorkom je verdere verspreiding?

Preventie is de meest kosteneffectieve aanpak van invasieve exoten. Dat wil zeggen dat zoveel mogelijk moet worden voorkomen dat er nieuwe haarden van Waterwaaier ontstaan. Nieuwe haarden kunnen ontstaan uit fragmenten die via stromend water worden verspreid. Beperkt beheer voorkomt verdere verspreiding. Het inzetten van zwaar materieel voor beheerwerkzaamheden zoals maaien leidt vaak tot een snelle verdere verspreiding door het losraken en wegdrijven van plantfragmenten. 

Waterwaaier wordt vooral gebruikt als aquariumplant, particulieren worden opgeroepen om geen overtollige planten of resten van planten weg te gooien in de natuur, maar deze af te voeren met groenafval. Voor watersporters heeft de vereniging ‘samen Cabomba aanpakken’ een folder gemaakt met handige tips om verspreiding van waterwaaier te voorkomen.  

Het is belangrijk om waakzaam te zijn en te voorkomen dat de soort zich verder verspreid. Waterwaaier gezien? Geef je waarneming dan door via de NOVA-app of Waarneming.nl.  

Gooi overtollige waterplanten in de groencontainer
Gooi overtollige waterplanten in de groencontainer

Beheersing en bestrijding – Welke methoden zijn er?

Bij de aanpak van waterwaaier zijn een aantal algemene aspecten van belang onafhankelijk van de gekozen methode. 

  • Voorkom fragmentatie om verspreiding naar andere (nog niet besmette) wateren te voorkomen.
  • Begin altijd bovenstrooms om te voorkomen dat schone stukken weer besmet worden door afdrijvend materiaal.
  • Gebruik waar mogelijk een goed kerende drijfbalk of drijfscherm (kan ook benedenstrooms geplaatst worden) om losgekomen delen te verzamelen en loop na afloop de watergang na om losgeraakte stukken te verwijderen.
  • Reinig machines en gereedschappen na afloop om verspreiding via het materieel te voorkomen.
  • Ongeacht de aanpak is nazorg gedurende enkele jaren noodzakelijk, waarbij de waterloop wordt nagelopen en achtergebleven planten worden verwijderd.

    Lees meer over bestrijden, beheersen en systeemgericht beheren.  

    Methode Effectiviteit Resultaat
    Harken (handmatig) Planten zoveel mogelijk met wortel en al verwijderen, anders groeit de plant snel weer aan. Plantmateriaal laten (ver)drogen op de oever of afvoeren als groenafval. Bestrijding
    Harken (machinaal) Effectieve methode waarbij de planten met wortel en al worden losgewoeld met een harkboot waarna met een veenscherm de drijvende plantendelen worden verzameld en afgevoerd. Bestrijding
    Maaien Maaien werkt vaak averechts, verdere verspreiding door fragmentatie. Beheersing, tijdelijke vermindering van lokale overlast
    Hydroventuri Effectieve aanpak waarbij onder hoge druk water in de bodem van een watergang wordt gespoten. Hierdoor worden de aanwezige planten met wortel en al uit de bodem losgewoeld. De planten komen vervolgens boven drijven en kunnen verzameld en verwijderd worden. Nadelen: lage werksnelheid, tijdelijke verstoring van de watergang: het opwervelende slib komt in het water terecht en alle aanwezige planten worden uit de bodem gespoten en door de troebeling van het water is niet goed te volgen of er plantendelen gemist worden en zich verder kunnen verspreiden. Bestrijding
    Droogleggen van de waterloop Beperkt inzetbaar
    Afdekken met niet licht-doorlatend folie. Beperkt inzetbaar

    Biologische bestrijding Amerika 

    In het oorspronkelijke leefgebied van Waterwaaier, de subtropische delen van Amerika, wordt deze ook biologisch bestreden door de inzet van een natuurlijke (uitheemse) vijand zoals de stengelborende kever Hydrotimetes natans en watermotten (Paracles spp. en Paraponix spp.). Volwassen kevers brengen schade toe aan de toppen van de planten, terwijl de larven ook de stengels aanvreten en zijn vooral effectief in diep water. De watermotten bleken minder soortspecifiek en ook alleen effectief in ondiep water. In Florida en Arkansas is de Chinese graskarper (Ctenopharyngodon idella) met succes ingezet als biologische niet-selectieve bestrijder van Waterwaaier.   

    Het uitzetten van natuurlijke vijanden is gebonden aan strikte regelgeving om te voorkomen dat de natuurlijke vijand zich ongewenst gaat verspreiden en zelf een plaagorganisme wordt.  Onderzoek moet eerst aantonen dat de natuurlijke vijand géén inheemse soorten aantast.  

    Voorbeeldprojecten

    Rond Loosdrecht is Waterwaaier sinds 2005 een probleem, de plassen en watergangen werden overwoekerd waardoor het gebied minder aantrekkelijk werd voor recreanten en natuurliefhebbers. Verschillende (burger)initiatieven zijn gestart om de waterwaaier aan te pakken. Voor het bevorderen van de samenwerking is in 2018 de Vereniging ‘Samen Cabomba Aanpakken’ opgericht. De gezamenlijke aanpak heeft laten zien dat de bestrijding van waterwaaier succesvol kan zijn, waardoor de bevaarbaarheid, zwemkwaliteit en biodiversiteit kunnen worden behouden. Methoden die effectief zijn gebleken: hydroventurimethode (havengebieden), harkmethode (recreatie-en natuurgebieden) en de STERbakmethode (doorgaande vaarwegen en sloten). Lees hier het hele rapport. 

    Onderstaande voorbeeldprojecten geven de ervaringen weer zoals opgesteld door de betrokken partijen. Wilt u ook een voorbeeldproject aanleveren, download dan hier het invulformulier. 

    Download het invulformulier

    Wet & Regelgeving - Welke regels en protocollen zijn van toepassing? 

    Waterwaaier staat op de Unie-lijst van zorgwekkende invasieve uitheemse soorten. Dat betekent dat er een Europees verbod van kracht is op bezit, handel, kweek, transport en import van de soort. Daarnaast geldt voor lidstaten de plicht om in de natuur aanwezige populaties op te sporen en te verwijderen. En als dat niet lukt om de populatie zodanig te beheren dat verspreiding en schade zoveel mogelijk wordt voorkomen.   

    Waar vind ik meer informatie?

    Meer publicaties over Waterwaaier (Cabomba)

    Leadfoto: Willem Braam

    Gepubliceerd 6 juli 2021